بدون بازدید از رومان فروم (به ایتالیایی: فورو رومانو Foro Romano)، سفر شما به رم کامل نخواهد شد. رومان فروم مرکز حکومتی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بزرگترین امپراتوری اروپا در دوران باستان بود.

در عین حال که ویرانه های باقی مانده امروزی نشانی از دوران شکوه و عظمت امپراتوری در دوران باستان ندارند، رومان فروم که به مانند یک کاسه در بین سه تپه شهر رم واقع شده است به همراه ستون های واژگون شده معابد، بقایای باسیلیکا و طاق های نصرت و دیوارهای باقی مانده از ساختمان های فروم، بسیار اثرگذار است و نظر بینندگاه را به خود جلب می کند.

امروزه رومان فروم در کنار کلوسئوم، فواره تروی، کلیسای سن پیتر، میدان سن پیتر، میدان ناوونا، میدان کاپیتولین، میدان ونیز، قلعه سنت آنجلو، طاق نصرت کنستانتین، پله های اسپانیایی و معبد پانتئون، جزو مهم ترین جاذبه های گردشگری شهر رم به شمار می آید.

تاریخچه رومان فروم

تاریخ پیدایش رومان فروم به چند هزار سال پیش باز می گردد. بر اساس افسانه ها، تولد رومان فروم با جنگی که بین رومولوس، اولین شاه رم که کنترل تپه پالاتین را بر عهده داشت، و رقیبش، تیتوس، که تپه کاپیتولین را اشغال کرده بود، رابطه نزدیکی دارد.

آن طور که در افسانه ها آمده است، جنگ بین دو گروه به واسطه گریه و زاری و تمنای زنان تپه کاپیتولین متوقف شد. هر دو طرف سلاح هایشان را زمین گذاشتند و تلاش کردند از طریق مذاکره اختلاف را حل کنند.

از آن جایی که محل فعلی رومان فروم دقیقا بین دو تپه قرار داشت، قرار شد دو نفر به نمایندگی دو گروه در این مکان دیدار و گفتگو کنند. و لذا به همین خاطر است که امروزه نیز به هر جایی که در آن بحث و گفتگو انجام می شود (چه به صورت آنلاین و چه آفلاین)، فروم (Forum) گفته می شود.

یک راه حل مبتکرانه

ناحیه کنار تپه کاپیتولین در دوران باستان یک زمین باتلاقی بود. لذا برای اینکه بتوانند در آن جا ساخت و ساز انجام دهند، یکی از اولین سیستم های فاضلابی دنیا به نام Cloaca Maxima را در آن جا ساختند.

بعد از ساخته شدن سیستم فاضلاب، خیلی زود این منطقه به بازار و محل فعالیت های اجتماعی تبدیل شد. با این کار، یک قدم دیگر به سوی تبدیل شدن این منطقه به مرکز یکی از بزرگ ترین امپراتوری های تاریخ برداشته شد.

رومان فروم، مرکز قدرت

با گذر زمان، به تدریج کاربری منطقه به عنوان بازار تضعیف و در عوض، بیشتر ساختمان های عمومی در اطراف میدان ساخته شد. این تغییر، فروم را تبدیل به مرکز شهر در حال توسعه رم کرد. به علاوه، برای ایجاد فضا به منظور توسعه فروم، تعدادی زیادی از ساختمان های اطراف از جمله خانه های مسکونی تخریب شدند.

در زمان اوج امپراتوری، تقریبا تمامی ساختمان های اقتصادی و قضایی رم در رومان فروم قرار داشت. بیشترین این ساختمان ها در زمان حکمرانی ژولیوس سزار و جانشینش آگوستوس ساخته شده است.

رومان فروم نه تنها محلی برای برقراری جلسات و مذاکرات بوده، بلکه در طول تاریخ شاهد جنگ ها و اختلافات خونبار و وحشیانه ای نیز بوده است. به طوری که این درگیری ها چندین بار باعث بروز آتش سوزی های گسترده در فروم شده اند.

ویدئوی شبیه سازی رومان فروم در دوران باستان:

رومان فروم ترک می شود

بسیاری از معبدهای فروم، بعد از رسمی شدن دین مسیحیت در اواخر قرن چهارم، به کلی متروک شدند. بعضی از آنها به کلیسا تبدیل و معابد دیگر ویران شدند.

همچنین در جریان غارت شهر رم توسط اقوام وحشی در سال 410، بسیاری از بناهای رومان فروم ویران شد. رومان فروم بزرگ که روزی در خدمت امپراتوری روم بود، به همراه امپراتوری سقوط کرد.

زمین احشام

در طول قرون وسطی، این منطقه در زیر خاک و باقیمانده های ویرانه ها دفن شده بود و فقط تعدادی از خرابه های باقی مانده از ساختمان های دوران باستان توسط چوپانان و گله هایشان مورد استفاده قرار می گرفت. لذا به این منطقه Campo Vaccino یعنی “زمین احشام” می گفتند.

همانطور که برای بسیاری از بناهای دوران باستان اتفاق می افتاد، از بقایای ساختمان های رومان فروم، به عنوان یک منبع، در ساخت ساختمان های جدید استفاده می کردند. می توان تصور کرد که در آن زمان، اصلا و ابدا، کسی احترامی برای بناهای باستانی، به مانند آنچه امروز وجود دارد، قائل نبود!

حفاری های رومان فروم

در قرن نوزدهم و در زمان حکمرانی ناپلئون بناپارت، باستان شناسان شروع به حفاری های باستانی در بعضی از قست های رومان فروم کردند و در حدود 100 سال بعد، بیشتر قسمت های آن از زیر خاک بیرون آمد.

حفاری های باستان شناسان نشان داد که رومان فروم بر روی چندین لایه جدا از هم ساخته شده است. بر اساس موقعیت جغرافیایی فروم که در بین دو تپه واقع شده است، طغیان رودخانه تیبر و همچنین فرسایش ناشی از تپه های اطراف باعث شده تا سطح رومان فروم چندین بار بالا بیاید. رومی ها به جای اینکه هر دفعه بخواهند سطح را خالی و تمیز کنند، بر روی آن سنگ فرش کرده و از نو ساختمان هایشان را بنا می کردند.

لذا برای اینکه بتوان به سطح اولیه رومان فروم در زمان باستان رسید، می بایست بناهایی که در طول زمان به آن اضافه شده اند برداشته شود. این کار با دقت و زحمت زیاد انجام شده و آنچه امروزه مشاهده می کنیم، بقایای به جا مانده از مرکز قدرت و قلب امپراتوری روم باستان است.

چرا از رومان فروم بازدید کنیم؟

در محل سایت رومان فروم، تعدادی از بناهای یادبود مهم و با شکوه رم وجود دارند. مثلا معبد ساتورن، طاق نصرت تیتوس ، معبد وِستا و باسیلیکای ماکسنتیوس. علاوه بر اینها بیش از 10 معبد، باسیلیکا و طاق های دیگری نیز وجود دارند که دیدنشان خالی از لطف نیست.

رومان فروم، یک سایت مهم باستان شناسی

امروزه، رومان فروم، یکی از بزرگ ترین سایت های باستان شناسی جهان به حساب می آید و عملیات باستان شناسی هم چنان در این سایت ادامه دارد. اگر چه بیشتر قسمت های آن به روی گردشگران باز است.

برای داشتن یک ویوی فوق العاده از مرکز اصلی قدرت در روم باستان، کافی است از پله های سمت غربی فروم بالا روید و خود را به میدان کاپیتولین برسانید. از آن جا می توانید تمام سایت رومان فروم و کولوسئوم را نظاره کنید.

توصیه می کنم در بازدید از رم، حتما از رومان فروم که در کنار کولوسئوم قرار دارد بازدید کنید. معمولا بلیت کولوسئوم شامل اجازه بازدید از رومان فروم هم می شود و با همان بلیت می توانید تا مدت 2 یا 3 روز از رومان فروم بازدید کنید.

معرفی برخی از مهمترین بناهای رومان فروم

درون رومان فروم 3 طاق نصرت به افتخار پیروزی های امپراتوران رم ساخته شده بود. البته اثری از اولین طاق نصرت که در سال 29 قبل از میلاد توسط آگوستوس ساخته شده بود باقی نمانده است. دو طاق نصرت دیگر که تا به امروز سالم مانده اند عبارتند از:

طاق نصرت سِپتیمیوس سِوِروس (Septimius Severus)

در سال 203 میلادی، به افتخار پیروزی سپتیمیوس سوروس رومی بر ایرانی ها (اشکانیان)، طاق نصرتی به دستور مجلس سنا و برای بزرگداشت سپتیمیوس فاتح ساخته شد. این طاق نصرت که دارای سه گذرگاه است، در انتهای رومان فروم و در پایین تپه کاپیتولین ساخته شده است و از آن زمان به محل ورود و شادباش ژنرال های پیروز رومی به رومان فروم تبدیل شده است.

این دروازه پیروزی به صورت کامل از سنگ مرمر ساخته شده است و بر اساس تصویر روی یکی از سکه های باستانی، بر روی آن مجسمه برنزی ارابه ای بوده که توسط شش اسب کشیده می شده و سمبل پیروزی و افتخار بوده است.

ارتفاع این طاق حدود 20، عرض آن 25 و پهنای آن 11 متر است که دارای سه راهرو (یک راهرو بزرگ در وسط و دو راهرو کوچکتر در دو طرف) است.

طاق نصرت تیتوس

طاق نصرت تیتوس به افتخار امپراتور تیتوس که موفق به سرکوب شورشیان اورشلیم شده بود، توسط مجلس سنا و مردم شهر رم در سال 81 میلادی ساخته شد. امروزه، کتیبه ساخت بنا که به سمت کولوسئوم قرار دارد به راحتی قابل مشاهده و خواندن است.

طاق تیتوس فقط یک گذرگاه دارد و ارتفاع آن 5.4، طولش 13.5 و عرض آن 4.75 متر است. جنس آن سنگ مرمر روکش دار است و در دو طرف آن 4 ستون زیبا نصب شده است. مجسمه های تزئینی در بیرون طاق و داخل آن شامل مجسمه های نقش برجسته پیروزی، الهه روما، و تصاویری از پیروزی وسپاسیان و تیتوس بر یهودیان در سال 71 میلادی و غارت معبد سلیمان و شهر اورشلیم است.

در قرون وسطی، طاق تیتوس نیز به مانند کولوسئوم، توسط خاندان فرنگیپان تبدیل به یک دژ کوچک شد و خوشبختانه این تغییر کاربری باعث شد از خرابی در امان بماند.

همانطور که در کتیبه به سمت فروم می توان مشاهده کرد، در سال 1882، پاپ پیوس هفتم به معمار جوزپه والادیر دستور داد تا ستون هایی را که به واسطه ایجاد یک اتاق کوچک در طاق تیتوس آسیب دیده بودند بازسازی کند.

کوریا جولیا (Curia Julia)

کوریا جولیا (کوریا لولیا) مکانی بود که بیشترین ملاقات سناتورهای رم در آن جا اتفاق می افتاد. این بنا در جایی که امروزه کلیسای سانتی لوکا و مارتینا (Santi Luca and Martina) قرار دارد ساخته شده بود.

ویدئوی شبیه سازی کوریا جولیا:

این عمارت بزرگ آجری که امروزه کوریا نامیده می شود، ساختمان جدید مجلس سنا بود که به دستور ژولیوس سزار ساخته شد و در آگوست سال 29 قبل از میلاد افتتاح شد.

همچنین، در سال 305 توسط امپراتور دیوکلتیان بازسازی و در قرن هفتم، تبدیل به یک کلیسا شد و به همین واسطه از خطر تخریب در امان ماند. در دهه 1930 ساختمان کوریا بازسازی و تمامی قسمت هایی که برای تبدیل شدن به کلیسا به کوریا اضافه شده بودند دوباره برداشته شدند تا ساختمان به شکل قبلی اش در زمان امپراتور دیوکلتیان باز گردد.

فضای درونی کوریا یک محوطه بزرگ یکپارچه به مساحت 500 متر مربع و ارتفاع سقف 21 متر است. بسیاری از موزاییک کاری های سنگ مرمر کف و همچنین تزئینات معماری دیوارهای کوریا، مربوط به دوران دیوکلتیان است.

دور تا دور قسمت داخلی کوریا، سه پله وجود دارد که قبلا صندلی های سناتورها بر روی آن نصب بوده است. در طرف مقابل هم سکوی مخصوص جلوس امپراتور قرار داشته است.

درب های برنزی امروزی نیز کپی از درب های اصلی هستند که در زمان دیوکلتیان نصب شده بودند. در قرن هفدهم، درب های اصلی به باسیلیکای سن جیووانی منتقل شدند که امروزه هم در قسمت درگاه اصلی کلیسا وجود دارند.

معبد ساتورن (Saturn)

معبد ساتورن یکی از قدیمی ترین معابد شهر رم است که در در آخرین سالهای پادشاهی اتروسک ها ساخته شده است. این معبد در سال 497 قبل از میلاد و همزمان با شروع به کار جمهوری روم افتتاح شد. البته ستون های باقیمانده که امروز قابل مشاهده هستند مربوط به سال 42 قبل از میلاد است.

این معبد به عنوان خزانه دولت و همچنین محل نگهداری قوانین صادر شده سنا استفاده می شده است. در سال 20 قبل از میلاد یک ستون بلند (Miliarium Aureum) توسط امپراتور آگوستوس در جلوی معبد نصب شد. این ستون معیار اندازه گیری فاصله شهرها تا رم بود.

معرفی خدای ساتورن

“ساتورن” معادل رومی خدای کرونوس یونانی، یکی از خدایان باروروی و حاصلخیزی و پایه گذار مردم روم است. او خدایی در کوه المپ بود. ولی بعد از درگیری با ژوپیتر از خانه خدایان بیرون رانده شد.

او در ایتالیا، در منطقه ای به نام لاتیوم پنهان شد. گفته شده که او در کنار رودخانه تیبر، روستایی ساخت. یعنی همان جایی که شهر رم امروزی قرار دارد.

در اینجا، ساتورن، درطول زمان پر خیز و برکتی که با عنوان دوره طلایی شناخته می شود، به محلی ها روش های پیشرفته تر کشاورزی و تولید شراب از تاکستان را یاد داد.

در ماه دسامبر، رومیان او را در جشنی به نام “ساتورنالیا” پرستش می کردند. در این جشن ارباب ها خدمتکار می شدند و خدمتکاران، ارباب.

معبد وسپاسین و تیتوس

این معبد توسط تیتوس و برای بزرگداشت پدرش، وسپاسین، در قرن اول میلادی ساخته شد. ساخت معبد توسط امپراتور دومیتین، برادر و جانشین تیتوس، کامل شد. امروزه، این معبد به هر دو امپراتور یعنی تیتوس و وسپاسین اختصاص دارد.

نقشه بنا به صورت شش ضلعی بوده و یک جایگاه مقدس بزرگ داشته که مجسمه هر دو امپراتور در آن قرار داشته است.

معبد پولوکس و کَستور (Castor and Pollux)

امروزه فقط 3 ستون از این معبد باقی مانده است. معبد اولیه در سال 484 قبل از میلاد ساخته شده بود. ولی این ستون های باقیمانده مربوط به آخرین بازسازی معبد در سال 6 میلادی هستند.

این معبد توسط دیکتاتور رومی، پوستومیوس ساخته شد. پوستومیوس نذر کرده بود تا در صورت شکست دادن شاه رم این معبد را بنا کند.

بر اساس افسانه ها، کاستور و پولوکس، برادران دوقلوی افسانه ای، به کمک ارتش پوستومیوس آمدند و پیروزی آن ها را در رومان فروم اعلام کردند.

معرفی خدایان دیوسکوری (Dioscuri)

خدایان دیوسکوری به دو تن از خدایان نگهبان که نزد رومیان محترم بودند گفته می شود. این خدایان دوقلو، کستور و پولوکس بودند که با عنوان دیوسکوری هم شناخته می شوند و در جایگاه محافظ سربازان و دریانوردان، محترم بودند.

باسیلیکای جولیا (Basilica of Julia)

ساخت باسیلیکای جولیا در سال 54 قبل از میلاد توسط ژولیوس سزار آغاز شد. این باسیلیکا محل قضاوت (نوعی دادگاه) در مورد اختلافات مربوط به مسایل ارث و میراث بود.

همچنین تعداد دیگری دادگاه وجود داشت که هر کدام به مسائل خاصی رسیدگی می کردند. این باسیلیکای بزرگ که 101 متر طول و 49 متر عرض داشت در سال 9 قبل از میلاد آتش گرفت و ویران شد. ولی 7 سال بعد از نو ساخته شد.

بعد از سقوط رم این باسیلیکا هم به مانند بسیاری از دیگر بناهای رومی مورد غارت قرار گرفت و امروزه فقط خرابه هایی از آن باقیمانده است. البته ته ستون های باقیمانده به خوبی نقشه ساختمان را نشان می دهند.

باسیلیکای اِمیلیا (Basilica Aemilia)

باسیلیکای امیلیا قدیمی ترین باسیلیکا در رومان فروم است که در سال 179 قبل از میلاد ساخته شده بود. هدف از ساخت این باسیلیکا ایجاد یک فضای سرپوشیده برای بازرگانان و محل برگزاری جلسات شهری در هوای نامناسب بود.

در سال 22 میلادی ساختمان باسیلیکا بازسازی شد و یک سالن مرمری بزرگ و 4 راهرو با تعدادی مغازه ساخته شد. این مغازه ها عمدتا بانک یا صرافی بودند که به تجار و بازرگانان خدمات مالی ارایه می کردند.

باسیلیکای امیلیا، همچون بسیاری از بناهای دیگر رم، در سال 410 میلادی طی حمله ویزگوت ها طمعه حریق و نابود شد.

ویدئوی شبیه سازی باسیلیکای امیلیا در رومان فروم:

معبد وِستا (Temple of Vesta)

قدمت معبد دایره ای شکل وستا به قرن چهارم قبل از میلاد باز می گردد. این معبد کوچک یکی از مهمترین معابد رم بوده، چون معبدی است که به خدای محافظ خانه و دولت اختصاص داده شده بود.

از آنجایی که وستا نگهبان خانه و دولت بود، مردم روم با اهدا قربانی هایی در خانه و همچنین نگهداری معبدش، او را می پرستیدند. معبد وستا ساختمانی مدور بود. شگل گرد آن احتمالا تقلیدی از خانه های ماقبل تاریخ بود و نشان دهنده این اندیشه که این معبد برای سالهای زیادی آنجا بوده است.

در داخل معبد، الهه وستا را همراه با آتش نشان می دادند که هم نمادی از جاودانگی و هم رفاه و سعادت خود دولت روم بود.

آتش درون معبد وستا هرگز خاموش نمی شد و گروهی از کاهنه ها که باکره های وستا نامیده می شدند، پیوسته از آن مراقبت می کردند.

باکره وستا توسط بالاترین مقام دینی شهر انتخاب می شده. این دختر که حتما باید از طبقه اشراف زادگان می بود، بایستی 30 سال به معبد خدمت می کرده و در طول این زمان اجازه ازدواج نداشته است. در صورت ازدواج، او را محکوم کرده و به صورت زنده می سوزاندند.

ویدئوی شبیه سازی معبد وستا در رومان فروم:

معرفی الهه وستا، ایزدبانوی پاکدامن

وستا ایزدبانوی اجاق خانگی و حافظ شعله ی جاودانگی است. او دختر خدای اولیه “ساتورن” و “اُپس”، ایزدبانوی برداشت محصول بود. وستا بر خلاف خواهرانش، یانو و کرس، نمیخواست ازدواج کند و باکره باقی ماند.

زمانی ایزدبانو “کوبله” جشنی برگزار کرد و وستا نیز با آنجا رفت. او در میانه جشن به خواب رفت. “پریاپوس”، خدای باروری و حاصلخیزی، او را دید و خواهانش شد. اما زمانی که به او نزدیک شد، خرِ “سیلنوسِ” ساتیر در گوش وستا با صدای بلند عرعر کرد. او بلافاصله بیدار شد و تمام مهمانان نیز به سرعت به آنجا آمدند.

بنابراین پریاپوس موفق به هتک حرمت وستا نشد و او همچنان باکره ماند. از آن به بعد در طول جشن هایی که به احترام وستا برگزار می شد، بر سر خران، تاج گل قرار می دادند.

خانه باکره وِستا

خانه باکره وستا دقیقا در کنار معبد وستا قرار دارد. بعد از انتخاب باکره وستا (در سن 6 سالگی) او به این خانه منتقل می شده. این خانه بزرگ 50 اتاق در سه طبقه داشته که متعلق به 6 باکره و خدمتکارانشان بوده است. این خانه شامل یک حیاط بزرگ و راهروهایی در اطرافش بوده که اتاق ها در آن قرار داشتند.

معبد دیووس رومولوس (Temple of Divus Romulus)

معبد دیووس رومولوس که دقیقا روبروی معبد وستا قرار دارد در قرن چهارم میلادی ساخته شده است. خوشبختانه ساختمان این معبد به خاطر تغییر کاربری به کلیسای Santi Cosma e Damiano تقریبا دست نخورده باقی مانده است. همچنین درب برنزی که به خوبی محافظت شده است درب اصلی قدیمی آن است.

اگرچه به صورت دقیق مشخص نیست که این معبد به چه شخصی اختصاص داده شده بوده، ولی گفته می شود این معبد وقف پسر ماکسنتیوس که در جوانی و در سال 307 فوت شده، بوده است.

باسیلیکای ماکسِنتیوس (Basilica of Maxentius)

ساخت آخرین باسیلیکای بزرگ رومان فروم در سال 308 توسط امپراتور ماکسنتیوس آغاز شد. بعد از شکست ماکسنتیوس از کنستانتین در جنگ میلیویان، ساخت باسیلیکا توسط کنستانتین در سال 312 میلادی پایان یافت.

ابعاد این باسیلیکای بزرگ 100 در 65 متر و ارتفاع آن 35 متر بود. باسیلیکای ماکسنتیوس شامل یک صحن اصلی با ستون های عظیم کرنتی و دو راهروی جانبی بود. یکی از این ستون ها در سال 1641 به میدان Santa Maria Maggiore منتقل شده است.

همچنین در انتهای غربی باسیلیکا یک مجسمه بزرگ 12 متری از کنستانتین قرار داشته است که امروزه بقایای آن در موزه کاپیتولین قابل مشاهده است.

معبد ونوس و روما

معبد ونوس و روما، بزرگ ترین ساختمان مذهبی روم باستان، در انتهای رومان فروم و نزدیک به کولوسئوم ساخته شده است. ابعاد این معبد بزرگ که در سال 135 میلادی توسط امپراتور هادریان ساخته شده است، 145 در 100 متر است.

این معبد به روما، الهه محافظ شهر رم، و ونوس، مادر آینیاس (که طبق افسانه ها پدر روموس و رومولوس است) اختصاص داده شده بود.

این معبد دارای دو جایگاه مقدس بوده که در آن مجسمه ایزدبانوان ونوس و روما قرار داشته است. امروزه می توان جایگاه مخصوص الهه روما را در باقیمانده های معبد مشاهده کرد.

ستون فوکاس

آخرین بنای یادبود ساخته شده در رومان فروم، یک ستون 13.5 متری است که به افتخار امپراتور روم شرقی، فوکاس ساخته شده است. این ستون یادبود به مناسبت بازدید امپراتور فوکاس از رم در سال 608 میلادی ساخته شده است. در بالای ستون نیز مجسمه طلاکاری شده فوکاس قرار داشته است.