آمفی تئاتر کولوسئوم (به ایتالیایی: کلوسئو Colosseo) توسط امپراتور وسپاسین، بنیانگذار سلسله فلاویان، به عنوان هدیه این خاندان به شهروندان رم ساخته شد. این بنا در زمان ساخت “آمفی تئاتر فلاویان” نام داشت.
ساخت کولوسئوم، بزرگترین آمفی تئاتر دنیای باستان، در سال 70 میلادی شروع و 10 سال بعد به صورت رسمی توسط امپراتور تیتوس افتتاح شد.
امروزه کلوسئوم در کنار رومان فروم، فواره تروی، کلیسای سن پیتر، میدان سن پیتر، میدان ناوونا، میدان کاپیتولین، میدان ونیز، قلعه سنت آنجلو، طاق نصرت کنستانتین، پله های اسپانیایی و معبد پانتئون، جزو مهم ترین جاذبه های گردشگری شهر رم به شمار می آید.
تاریخچه ساخت کولوسئوم
در زمان روی کارآمدن امپراتور وسپاسین، نارضایتی زیادی از امپراتوری به واسطه رفتار وحشیانه امپراتور قبلی (نرون) در بین مردم وجود داشت. همچنین به واسطه ساخت و سازهای بزرگ نرون، خزانه امپراتوری نیز خالی بود.
وسپاسین با ساخت کولوسئوم چندین هدف را دنبال می کرد:
- ساختن بزرگترین تماشاخانه امپراتوری باعث بالابردن محبوبیت سلسه فلاویان می شد.
- علاوه بر آن، کولوسئوم ابزاری قدرتمند برای کنترل توده مردم خشمگین و ناراضی رم بود که هر لحظه ممکن بود علیه امپراتوری قیام کنند.
- همچنین، ساختن این بنای عظیم و با شکوه، قدرت معماری و مهندسی روم را به رخ جهانیان می کشید و نمایشی بود از سلطه روم باستان بر دنیا.
مخارج و نیروی کار مورد نیاز برای ساخت بزرگترین بنای امپراتوری توسط تیتوس (پسر و جانشین وسپاسین) و پس از غارت اورشلیم به رم آورده شد. تیتوس که برای سرکوب شورشیان به اورشلیم حمله کرده بود، با غارت شهر اورشلیم و معبد سلیمان، طلا و ثروت هنگفت و همچنین 60 هزار برده یهودی را به رم آورد که نیروی انسانی مورد نیاز برای ساختن بزرگترین آمفی تئاتر امپراتوری بودند.
اگر قرار بود امروز کولوسئوم را بسازند، هزینه ساخت آن بالغ بر 380 میلیون یورو برآورد می شود.
به مناسبت افتتاح کولوسئوم به مدت 100 روز متوالی جشن های افتتاحیه با حضور امپراتور در آمفی تئاتر بزرگ رم برگزار شد و بیش از 80 هزار حیوان در کولوسئوم سلاخی شدند.
کلوسئوس (Colossus)
بنای عظیم کولوسئوم بر روی پارکی که امپراتور قبلی نرون ساخته بود، بنا شد. درون این پارک مجسمه برنزی عظیم الجثه ای از نرون (به ارتفاع 30 متر) قرار داشت که بعدا از ساخت آمفی تئاتر فلاویان به این محل منتقل شد و برای سالهای زیادی در کنار این بنای زیبا قرار داشت.
این مجسمه به خاطر ابعاد بزرگش کلوسئوس (colossus) به معنی عظیم الجثه نام داشت و اسم کولوسئوم نیز از این نام گرفته شده است.
مجسمه نرون به قدری بزرگ و سنگین بود که برای جابجایی اش از 30 عدد فیل استفاده می کردند. هیچکس از سرنوشت مجسمه برنزی بزرگ نرون خبر ندارد و احتمالا در اثر زمین لرزه های شهر رم فروریخته و در طول قرون وسطی تکه هایش را برای مصرف مجدد ذوب کرده اند.
امروزه فقط قسمتی از سکویی که زمانی مجسمه بر روی آن قرار داشته است، در کنار کولوسئوم وجود دارد.
کولوسئوم یک استادیوم خیلی بزرگ
آمفی تئاتر از دو کلمه آمفی + تئاتر تشکیل شده است. کلمه آمفی در زبان یونانی به معنی دو (یا در دو طرف) و کلمه آمفی تئائر به معنی دو تئاتر به هم چسبیده است.
از آنجایی که در یونان و روم باستان تئائر ها به شکل نیم دایره یا نیم بیضی ساخته می شدند، آمفی تئاتر که از کنار هم گذاشتن دو تئاتر تشکیل می شد به شکل بیضی بود.
آمفی تئائر کولوسئوم یک بنای بیضی شکل و بسیار با ابهت است. قطر (طول) آن 189، عرض آن 156 و ارتفاعش تقریبا 50 متر است. در مورد ظرفیت کولوسئوم نمی توان عدد خیلی دقیقی بیان کرد ولی آن چه مشخص است، کولوسئوم ظرفیت میزبانی از حداقل 50 هزار نفر را داشته است. اگر چه در بعضی رویدادهای خاص تا 70 هزار نفر را هم در خود جای داده است.
ساختمان کولوسئوم به خوبی طراحی شده بود تا بتواند این جمعیت را به بهترین شکل در خود جای دهد. طراحی کولوسئوم بسیار شبیه طراحی استادیوم های امروزی است و می توان گفت کولوسئوم، مادر و الگوی تمامی استادیوم های امروزی است.
آمفی تئاتر کولوسئوم دارای 80 ورودی در طبقه همکف است که کاملا شماره گذاری شده بودند، دقیقا مانند تمامی خروجی ها و راه پله ها. همچنین چهار درب بزرگ و اصلی در منتها علیه دو قطر اصلی استادیوم وجود داشتند. یک ورودی برای امپراتور، دو ورودی برای درباریان و آخرین ورودی دری بود که جنازه گلادیاتورها و حیوانات را از آن خارج می کردند.
شرکت در جشن ها، بازی ها، مسابقات و نمایش هایی که در کولوسئوم برگزار می شد برای تمامی شهروندان رم رایگان بود. هر کدام از تماشاگران یک بلیت مخصوص به شکل تکه ای سفال داشتند که روی آن شماره ورودی، شماره بخش و ردیف صندلی شان مشخص بود و خیلی راحت و سریع می توانستند صندلی شان را پیدا کنند. این بلیت ها به صورت دائمی بودند و افرادی که جایگاه اجتماعی بهتری داشتند بهترین صندلی ها را در ردیف های پایینی تصاحب می کردند.
در نزدیک ترین بخش به میدان، ردیف جلو و بهترین جایگاه متعلق به سناتورها بود. پشت سر آنها طبقه ممتاز چابک سواران بودند. در ردیف های بالایی شهروندان عادی می نشستند و بالاترین ردیف (بدترین جایگاه) مخصوص به زنان بود.
بالاترین سطح نوآوری
بنای کولوسئوم نه تنها بسیار بزرگ بود بلکه یکی از نوآورانه ترین بناهایی بود که تا آن زمان ساخته شده بود. کف استادیوم دارای راه کارهای مبتکرانه برای اجرای نمایش های جذاب درون آن بود.
میدان مسابقه در کولوسئوم دارای کف چوبی بود که رویش با شن و ماسه پوشیده می شد و ساختار پیچیده و استادانه که در زیرش وجود داشت (hypogeum) را از دید تماشگران پنهان می کرد. هیپوجیوم که دقیقا به معنای زیرزمین است، شامل شبکه از تونل ها و قفسها در دو طبقه است.
هیپوجیوم محلی بود که حیوانات و گلادیاتورها قبل از شروع مسابقه در آن نگهداری می شدند. چندین تونل زیرزمینی بین هیپوجیوم و مدرسه گلادیاتورها (که در کنار کولوسئوم بود) وجود داشت که اجازه می داد گلادیاتورها مخفی از دید تماشاگران وارد زمین مسابقه شوند.
همچنین مکانیزم های خاصی (شامل بالابرها و راهروهای متحرک) که در هیپوجیوم قرار داشت اجازه می داد حیوانات و گلادیاتورها در هر لحظه از هر یک از 36 درب مخفی که در کف میدان وجود داشت، وارد زمین مسابقه شوند.
علاوه بر این، نیروی دریایی روم طی یک پروژه بی نظیر، سایه بان متحرکی از جنس بادبان های کشتی برای کولوسئوم طراحی کرده بودند که در زمان مورد نیاز باز می شد و به مانند یک سقف تماشاگران را از گزند آفتاب و باران حفظ می کرد.
گلادیاتورها
نمی توان کولوسئوم را بدون گلادیاتورها تصور کرد. این جنگجویان باستانی اسمشان را از کلمه رومی Gladius که به لژیون های رومی اطلاق می شد گرفته اند. معمولا گلادیاتور یا یک زندانی جنگی بود و یا برده ای که حق انتخاب بین برده بودن و مبارزه برای آزادی را به دست می آورد.
تصمیم برای بردگانی که این حق انتخاب به ایشان داده می شد، در عین دشوار بودن، بسیار راحت بود. بردگی نوعی مرگ تدریجی و دردناک بود در حالی که گلادیاتورهای موفق می توانستند خیلی معروف شوند و حتی به درآمد نیز برسند. همچنین، در صورت پیروزی در تعداد مشخصی نبرد، می توانستند شمشیر چوبی را بدست آورند و آزاد شوند.
کلوسئوم یک میدان مبارزه
مبارزه گلادیاتورهایی که در حد مرگ با هم نبرد می کردند، بدون شک، جذاب ترین و محبوب ترین نوع نمایش در کولوسئوم بود. همیشه قبل از شروع مبارزه، گلادیاتورها در مقابل جایگاه امپراتور سوگند وفاداری یاد می کردند و می گفتند:
“Ave Caesar” “درود بر امپراتور، سلام آن هایی که در حال مرگند بر تو باد.”
مبارزات گلادیاتورها معمولا دوئل بین دو مبارز بود که با تجهیزات خاصی انجام می شد. اگر یک گلادیاتور در در این دوئل شکست می خورد ولی کشته نمی شد، می توانست با بالا بردن دستش طلب بخشش و عفو کند. در این صورت امپراتور بود که در بین فریادهای تماشاگران در مورد مرگ و زندگی گلادیاتور شکست خورده تصمیم می گرفت:
انگشت شصت بالا به معنی بخشیدن جان و پایین به معنی مرگ گلادیاتور.
نمایش دیگری که به دفعات در کولوسئوم برگزار می شد، مبارزه بین حیوانات مختلف و همچنین مبارزه بین انسان و حیوان بود. این حیوانات که معمولا از آفریقا و خاورمیانه به رم آورده می شدند شامل ببر، شیر، فیل، اسب آبی، زرافه، گور خر، خرس و پلنگ بودند. این نمایش ها معمولا به مدت یک روز کامل یا چندین روز پیاپی برگزار می شد.
تخمین زده می شود که در جریان مبارزات و نمایش های 390 ساله بزرگترین آمفی تئاتر رم، بیش از 500 هزار نفر انسان و یک میلیون حیوان به کام مرگ رفته اند.
همچنین در سال 107 میلادی، امپراتور تراجان به مناسبت پیروزی در جنگ داسیا، به مدت 123 روز جشن و نمایش و مسابقه در کولوسئوم برگزار کرد که در جریان برگزاری آن رقابت ها 10 هزار نفر و 11 هزار حیوان کشته شدند.
علاوه بر جنگ های گلادیاتوری و شکار حیوانات، نمایش دیگری که در کولوسئوم انجام می شده است، نبردهای مینیاتوری دریایی بین کشتی های جنگی بوده است. به طوری که کف کلوسئوم را پر از آب می کردند و کشتی های کوچک از کانال های تعبیه شده وارد میدان می شدند و به مبارزه با یکدیگر می پرداختند. اگرچه شواهدی بر این مدعا پیدا شده است، همه ی مورخان این نظریه را تایید نمی کنند.
به طور کلی می توان گفت کولوسئوم صحنه ای بوده است که انواع مبارزات، شکار حیوانات، اعدام محکومین، فعالیت ها، جشن ها، تردستی ها، موسیقی ها، شعارها، فریادها و تمامی خلاقیت های رومی ها را به خود دیده است.
فراتر از سرگرمی
خیلی زود آمفی تئاتر تبدیل به ابزار مهم و قدرتمند سیاسی امپراتور شد. امپراتور از آمفی تئاتر و نمایش هایش جهت سرگرم ساختن مردم رم استفاده می کرد و به این وسیله با توده مردم دیدار و آن ها را کنترل می کرد.
کولوسئوم تا قرن ششم پس از میلاد نیز به عنوان محل برگزاری مسابقات و نمایش های گوناگون مورد استفاده قرار می گرفت اگرچه آخرین نبردهای گلادیاتوری آن در اوایل قرن پنجم انجام شد.
آخرین نبرد گلادیاتوری در سال 435 و نمایش شکار حیوانات در سال 523 میلادی انجام شد. علت توقف این نمایش ها و جنگ های گلادیاتوری صرفا هزینه گزاف تهیه حیوانات و مدرسه گلادیاتوری و همچنین هزینه های بالای نگهداری از کولوسئومی بود که در آن روزها به شدت آسیب دیده و رو به زوال بود.
تخریب کولوسئوم
طبق تخمین های موجود، برای ساخت کولوسئوم بیش از 100 هزار متر مکعب سنگ مرمر و در ساخت دیوارهای بیرونی آن بیش از 100 هزار متر مکعب سنگ تراورتن استفاده شده است که بدون بکارگیری ملات و با استفاده از میله های فلزی (حدود 300 تن) بین قطعات سنگ، مستحکم شده اند.
کولوسئوم در طول عمر دوهزار ساله خود بارها آسیب دیده است. در 500 سال ابتدایی چندین زمین لرزه در رم رخ داد که آسیب های جدی به ساختمان آمفی تئاتر در بخش درونی و بیرونی وارد شد. یکبار هم نورپردازی باعث آتش سوزی و وارد شدن آسیب جدی به بخش های چوبی داخلی شد.
همچنین زلزله شدید قرن 14 ام میلادی در رم، باعث تخریب جدی و ریزش دیوارهای خارجی کولوسئوم شد. به طوری که امروزه هم قابل مشاهده است، قسمت جنوبی دیوار بیرونی به کلی از بین رفته است.
در طول قرون وسطی (بعد از قرن پنجم میلادی) و همزمان با افول امپراتوری روم و کم جمعیت شدن شهر رم، کولوسئوم متروکه و تبدیل به معدن سنگی شد که از سنگ هایش در ساخت کاخ ها، کلیساها، بیمارستان ها و بناهای دیگر شهر رم استفاده می کردند.
همچنین بیشتر میله های فلزی که در بین سنگها و جهت محکم سازی بنا استفاده شده بود استخراج و بعد از ذوب در جای دیگر استفاده شده است. اگر از کولوسئوم بازدید کرده باشید حتما سوراخ های زیادی را در بنا مشاهده کرده اید که مربوط به استخراج همین میله های فلزی می باشد.
کاربردهای دیگر کولوسئوم
در طول تاریخ، کولوسئوم تنها برای نمایش و مبارزات استفاده نشده است. بعد از آخرین مبارزات گلادیاتوری و نمایش های شکار، کولوسئوم به عنوان کلیسا، قبرستان و حتی زمانی به عنوان قلعه مورد استفاده قرار گرفته است.
در طول قرن شانزده و هفده، مقامات کلیسا نقشه هایی برای بهره برداری از کولوسئوم داشتند. مثلا پاپ سیکستوس پنجم پیشنهاد داد که ساختمان کولوسئوم تبدیل به کارخانه پشم بافی شود، که البته پیشنهادش مورد موافقت قرار نگرفت.
همچنین، پاپ بندیکت چهاردهم (1740 تا 1758 میلادی) کولوسئوم را به مکان یادبودی برای شهدای صدر مسیحیت که در قرون اولیه میلادی در رم به شهادت رسیده اند قرار داد. به همین منظور یک صلیب فلزی 4 متری در بالای میدان نصب شد تا برای همیشه یادآور رنج و زجری باشد که مسیحیان اولیه متحمل شدند و بسیاری از آنان به خاطر اعتقادشان، در کولوسئوم به فجیع ترین شکل به شهادت رسیدند.
بازسازی کولوسئوم
ایده بهره برداری مجدد از کولوسئوم بعدا به کلی فراموش شد. در عوض تعدادی از پاپ ها پروژه های متعددی در راستای پایدارسازی و بازسازی بنا انجام دادند. آن چه آن ها در آن زمان نمی دانستند این بود که تصمیمات و پروژه هایشان به بهره وری فوق العاده زیاد از کولوسئوم در آینده کمک خواهد کرد. بدون پروژه های بازسازی آن ها، هرگز کولوسئوم امروزی به این شکل در نمی آمد.
در طول قرن نوزدهم و بیستم نمای خارجی مستحکم گردید و قسمت داخلی بازسازی شد. همچنین یک پروژه بازسازی اساسی اخیرا انجام گرفت که در سال 2000 به پایان رسید. این پروژه شامل تمیزکردن نمای کولوسئوم بود که بر اثر آلودگی هوا در طول 2 هزاره تغییر رنگ داده بود.
چرا از کولوسئوم بازدید کنیم؟
بدون شک، کولوسئوم برترین و با شکوه ترین ساختمان امپراتوری رم بوده است. امروزه بقایای این آمفی تئاتر عظیم با زیبایی مثال زدنی و منحصر بفردش افراد زیادی را از سرتاسر دنیا به رم جذب می کند و می توان تصور کردکه کولوسئوم در زمان اوجش تا چه اندازه با شکوه و ابهت بوده است.
Saint Bede میگوید:
تا زمانی که کولوسئوم زنده است، رم زنده است. زمانی که کولوسئوم نباشد، رم می میرد و زمانی که رم بمیرد، دنیا می میرد.
با جذب میلیون ها بازدید کننده در سال، کولوسئوم به محبوب ترین مکان توریستی شهر رم تبدیل شده است. به جرات می توان گفت که کولوسئوم نه تنها یکی از زیباترین ساختمان های ایتالیا، بلکه یکی از با شکوه ترین بناهای دست ساز بشر در طول تاریخ به شمار می آید.
امروزه بازدیدکنندگان می توانند از کولوسئوم بازدید کنند و از قدم زدن در با شکوه ترین ساختمان روم باستان لذت ببرند. همچنین زیرزمین کولوسئوم یا هیپوجیوم در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد و آن ها می توانند راهروها و طبقات شگفت انگیز آن را مشاهده کنند.
امروزه به لطف تکنولوژی واقعیت افزوده و شبیه سازی سه بعدی می توانیم شکوه و عظمت بناهای باستانی را به چشم ببینیم. از طریق ویدئوی زیر می توانید گشتی در کولوسئوم محیط اطراف آن بزنید:
عالی بود